Tropem SB. Jak czytać teczki"

W dyskusji udział wezmą Roman Graczyk – autor książki, dziennikarz "Gazety Wyborczej" (w latach 1993-2005), publicysta "Tygodnika Powszechnego", przed 1989 rokiem dziennikarz prasy podziemnej i emigracyjnej; Paweł Kozacki OP - duszpasterz, redaktor naczelny miesięcznika "W drodze; prof. Janusz Karwat – historyk, wykładowca WSNHiD, autor wielu publikacji o Powstaniu Wielkopolskim; dr Waldemar Handke – prezes Instytutu „Grota”; Rafał Leśkiewicz - naczelnik oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN w Poznaniu; Rafał Kościański – historyk z oddziałowego Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów IPN w Poznaniu.

Roman Graczyk w swojej książce krok po kroku wprowadza nas w świat dokumentów zgromadzonych w IPN. Przedstawia metody działania komunistycznej bezpieki, wyjaśnia najważniejsze i najczęściej spotykane w mediach i dokumentach terminy.

„Procedury SB były bardzo drobiazgowe – pisze Graczyk. Zacznijmy od procedur stosowanych podczas werbunku i prowadzenia agentów. Najpierw oficer prowadzący pisał „raport o zezwolenie na werbunek”. Klarował w nim naczelnikowi wydziału, dlaczego w takim a takim obiekcie potrzeba więcej agentury (albo w razie jej braku, że w ogóle jest potrzebna) i dlaczego obywatel X nadawałby się na t.w. Powody mogły być zasadniczo dwa i musiały występować łącznie: że ma odpowiednie możliwości (np. jest bystry, „ma dotarcie” do interesujących figurantów itp.) oraz że da się złamać. To drugie oficer musiał jakoś uprawdopodobnić. Pod tym względem raporty, które czytałem, są trochę puszczaniem oka do naczelnika. Bo mówiło się tak: przedstawię mu racjonalne powody, dla których powinien nam pomóc, i sądzę, że go przekonam. Ale zaraz dodawało się coś na kształt: obywatel X ma takie a takie konflikty z tym środowiskiem, albo: takie a takie niespełnione ambicje, albo w końcu: mamy na niego materiały kompromitujące (...). Nie jest przecież trudno ustalić, co kogo najbardziej kompromituje: dróżnika na służbie – alkohol, sędziego – łapówki, a księdza – przewinienia natury erotycznej”.

Autor książki opowiada także historię czterech osób związanych z kręgiem zawodowym „Tygodnika Powszechnego” i „Znaku”, którymi interesowało się SB, i trzy różne strategie uwalniania się z esbeckiej sieci. Doświadczenia badawcze prowadzą autora do pełnej polemicznego temperamentu obrony nowego kształtu ustawy lustracyjnej. „Czy autor ma rację, czy też uległ zanadto argumentom twórców ustawy, oceni on sam i my wszyscy, gdy szeroka lustracja będzie już realizowana” – pisze Andrzej Friszke w konkluzji swojego posłowia.

„Książka dotyczy trzech ważnych problemów: stopnia wiarygodności »ubeckich papierów«, sposobu przeprowadzenia lustracji rozumianej jako społeczny proces rozliczania się z peerelowską przeszłością oraz możliwości formułowania jednoznacznych ocen w odniesieniu do poszczególnych osób uwikłanych w różnej natury kontakty z SB – zauważa prof. Tomasz Gąsowski z Instytutu Historii UJ. Książka stanowi świeże i oryginalne spojrzenie na proces lustracji w Polsce. To wciągająca i kompetentna lektura”.